زردی از نظر طبّ سنّتی ایران، حاصل افزایش صفرا در بدن است. صفرا یکی از اخلاط چهارگانه بدن است که طبعی گرم و خشک(معادل آتش) دارد. رویکرد درمانی طبّ سنّتی در زردی نوزادان نیز بر اساس همین منطق شکل می گیرد که در ادامه به طور مبسوط توضیح داده خواهد شد.
جالب اینجاست که بر اساس این منطق، به راحتی قادر خواهید بود که مشاهدات علمی در مورد این بیماری را نیز توضیح دهید. مثلاً می دانیم که آتش، همیشه تمایل به صعود و بالاتر رفتن دارد. به همین دلیل هم می بینیم که زردی، ابتدا در قسمت های بالای بدن دیده می شود و تا هنگامی که مجبور نشود(بر اثر غلظت زیاد)، به قسمت های پایین تر سرایت نمی کند.
نکته جالب دیگر این است که زردی معمولاً در پسرها شیوع بیشتری دارد. این نکته هم قابل توجیه است؛ چرا که پسرها به نسبت دخترها مزاج گرم تر و خشک تری دارند و بنابراین بیماری های ناشی از گرمی و خشکی یعنی بیماری های صفراوی(مثل همین زردی) در آنها بیشتر دیده می شود.
منطق درمانی زردی در طبّ سنّتی
گفتیم که بر اساس منطق طبّ سنّتی، زردی، یک بیماری صفراوی(آتشی) است؛ به زبان ساده تر، کودک شما کمی آتش گرفته است! البته نگران نباشید، زردی، درد یا سوزش ندارد و تشبیه فوق در جهت فهم بهتر منطق درمان است. بر این اساس هر کاری که می تواند یک آتش را خاموش کند؛ زردی نوزاد را نیز بهبود می بخشد! بنابراین:
۱- مادر؛ ماشین آتش نشانی نوزاد!
مادر نوزادی که زردی دارد، باید از مصرف غذاهای گرمی پرهیز کند و سهم غذاهای خنکی را افزایش دهد تا طبع شیر او خنک تر شود. البته در این مورد، توجّه به مزاج مادر و ظرفیت تحمّل کبد او بسیار مهم است و نباید در این کار افراط کرد؛ به نحوی که مادر دچار علایم غلبه سردی در بدنش شود(خواب آلودگی، احساس کسالت و کوفتگی، افسردگی، احساس سرما در بدن، رنگ پریدگی، نفخ معده، زیاد و کم رنگ شدن ادرار و …). در این رابطه می توان از خوراکی های مختلفی استفاده کرد؛ از جمله: آش یا سوپ جو؛ خیار؛ هندوانه؛ آب زرشک طبیعی؛ آب انار ملس طبیعی؛ مرکّبات؛ خرفه، گشنیز و ….
در بین داروها هم بهترین و راحت ترین راه آن است که مادر، عرق کاسنی و شاهتره را به نسبت مساوی مخلوط کرده؛ روزی ۳ استکان مصرف کند. این ترکیب، در عین حال که صفرا شکن قدرتمندی است؛ طبعی ملایم و معتدل دارد و تقریباً به همه می سازد.
در مادرانی که طبع گرم تر یا تحمّل بیشتری دارند می توان عرقیات خنک دیگر(مثل عرق گشنیز، بید، خارشتر، همیشه بهار) یا جوشانده گیاهانی مثل عنّاب، سپستان، بنفشه، همیشه بهار، خطمی، پنیرک، تخم گشنیز، تخم کاسنی، تخم کاهو، تخم خرفه، پوست بید و مانند آنها را هم به برنامه درمانی اضافه کرد.
نکته: به تجربه ثابت شده است که مصرف سیراب-شیردان از سوی مادر هم به کم شدن زردی نوزاد کمک می کند.
تذکّر: اگرچه مصرف خوراکی هایی مانند کاچی، خاگینه و روغن زرد در دوران پس از زایمان بسیار مفید است، امّا اگر نوزاد زردی دارد مجبور خواهیم بود از مصرف آنها خودداری کنیم.
۲- شیرخشت و ترنجبین
شاید معروف ترین داروهای ضدّ زردی نوزاد در کشور ما، این دو دارو باشند؛ به نحوی که از قدیم معمولا این دو دارو جزئی از سیسمونی نوزاد به حساب می آمده اند. متأسّفانه و در حالی که تا سالیانی پیش، خانواده ها با همین گونه درمان ها به راحتی زردی نوزاد را کنترل می کردند؛ امروزه، همکاران پزشک ما بدون وجود توجیهی قابل قبول، نه تنها از این درمان های کم عارضه و ارزان، کناره گرفته اند؛ بلکه حتّی به شدّت هم از آن نهی می کنند؛ به نحوی که گاهی برای راضی کردن خانواده نوزاد به انجام این اقدامات، باید تلاش بسیاری کرد. همه این ها در حالی است که:
اوّلاً: در تحقیقات انجام شده در همین ایران خودمان، اثربخشی عصاره شیرخشت در درمان زردی نوزادان ثابت شده است(از جمله تحقیق انجام شده توسّط دکتر محمّد آزادبخت، عضو هیأت علمی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی مازندران).
در ثانی: در برخی کشورهای غربی که طبّ جدید ما داعیه دار پیروی از آنهاست؛ روند استفاده از این داروها در مراکز درمانی رسمی رو به گسترش است.
بنابراین و با قاطعیت و بر اساس تجربیات مکرّر خود که تقریباً همیشه حاصل آن، درمان مناسب نوزادان بوده است به شما اطمینان خاطر می دهم که با انجام این اقدامات ساده و موثّر می توانید خاطره شیرین روزهای اوّل تولّد نوزاد خود را جایگزین خاطره تلخ سرگردانی در بیمارستان و جدایی از فرزند دلبند خود و نگاه کردن به او بر روی تخت فوتوتراپی(نوردرمانی) کنید.
به همین ترتیب، می توانید بدون دغدغه نسبت به تبلیغات وسیع این روزها در مورد خطرات شیرخشت برای مغز نوزاد و ... به درمان نوزاد دلبندتان اقدام کنید.
نحوه مصرف
حدود یک نخود شیرخشت و نصف قاشق چایخوری ترنجبین را در نصف استکان آب جوش حل کرده با پارچه نخی صاف کنید و به تدریج به نوزاد بخورانید. در صورت ضرورت می توانید این دارو را تا روزی ۳-۲ بار آماده و مصرف کنید.
چند نکته:
۱- ترنجبین کاملاً شیرین است و لذا این دارو نیاز به شیرین کردن ندارد.
۲- مصرف شیرخشت به تنهایی هم توصیه شده است؛ امّا مصرف این دو دارو با هم اثربخشی بیشتری دارد.
۳- با توجّه به این که این روزها قیمت شیرخشت بسیار بسیار بالا رفته است، می توان از بیدخشت به جای آن استفاده کرد.
۴- علاوه بر نوزاد، مادر او نیز می تواند این دارو را مصرف کند.
۵- علاوه بر داروی فوق می توان روزانه چند قاشق چایخوری از مخلوط عرق کاسنی و شاهتره را نیز به نوزاد خوراند. برای اثربخشی بیشتر، می توان به جای حل کردن شیرخشت و ترنجبین در آب، آنها را در همین مخلوط عرق های کاسنی و شاهتره یا در عرق هایی مانند عرق بید حل کرد.
۳- سایر راهکارها
- شستشوی نوزاد با عرق های خنک به ویژه عرق کاسنی یا بید اثری قابل قبول در کاهش زردی دارد. البته دقّت کنید که این عرق ها را کمی حرارت دهید تا حالت ولرم پیدا کنند؛ در غیر این صورت ممکن است این کار باعث افت حرارت بدن نوزاد شود. در این شستشو، به ویژه نسبت به ماساژ پشت گوش نوزاد، اهتمام بیشتری داشته باشید.
- مقداری ترنجبین را در آب حل کرده با یک پارچه، آن را به پیشانی و پشت گوش نوزاد بمالید.
- آرد جوی نرم و الک شده را روی بدن نوزاد(به جز صورت و ناف او) بپاشید.
۴- حجامت، درمانی قاطع و موثّر
حجامت نوزاد از بهترین، سریع ترین و موثّرترین روش های درمانی زردی است که به طور معمول، هیچ گونه عارضه ای در پی ندارد. حجامت نوزاد به این صورت انجام می شود که بر روی لبه بیرونی لاله گوش و نیز پوست پشت گوش نوزاد، خراشهای ظریفی وارد می شود. ایجاد یکی دو خراش ظریف در منطقه حجامت عام(بین دو کتف) نوزاد می تواند این حجامت را قوی تر کند.
تذکّر: در این حجامت نباید اقدام به بادکش گذاری و ساکشن کرد.
متأسّفانه بسیاری از خانواده ها با شنیدن کلمه حجامت دچار نگرانی می شوند تا جایی که اغلب مجبور می شویم به جای این کلمه از عبارت«خراش دادن و یا چند قطره خون گرفتن» استفاده کنیم؛ امّا مطمئن باشید که حجامت نوزاد کاری است بسیار ساده؛ حتّی بسیار ساده تر از یک بار خونگیری از نوزاد برای اقدامات تشخیصی و درمانی. برای اطمینان بیشتر به این نکات توجّه کنید:
۱- مجموع خون خارج شده از بدن نوزاد در این روش بیش از چند قطره نیست – یعنی بسیار کمتر از یک بار خونگیری برای اقدامات تشخیصی و یا درمانی در طبّ کلاسیک – و لذا از این بابت مشکلی به وجود نمی آید.
۲- درد حجامت، فوق العاده کم است؛ به نحوی که نوزاد پس از چند ثانیه آرام می گیرد. نوزادان خوش خواب، گاهی به هنگام انجام حجامت حتّی از خواب هم بیدار نمی شوند.
۳- اگر پزشک مجرّب، فرزند شما را حجامت کند تقریباً محال است که جای خراش ها روی پوست زیبا و ظریف او باقی بماند.
کاهش زردی نوزاد، معمولاً بلافاصله پس از حجامت شروع می شود و اغلب پس از یک ساعت، نتیجه آن در آزمایش قابل مشاهده است. بسیار کم پیش می آید که پس از انجام حجامت باز هم زردی نوزاد کم نشود؛ امّا به هر حال ما، اقدامات درمانی غیر از حجامت را نیز – که شرح آن گذشت – به همه توصیه می کنیم.
