پیش از ۶ ماهگی، اولین غذاهای جامد باید غلات غنی شده از آهن باشند. یک روش خوب این است که غذاها را پس از اینکه کودک مقداری شیر مادر یا شیرخشک خورد و اشتهایش کمتر شد، به او بدهند. این روش به برقراری زود هنگام تغذیه با قاشق هم کمک می کند. کمک غذای برنجی (مثل فرنی) بهترین غذا برای شروع است. زیرا کمتر احتمال دارد حساسیت غذایی ایجاد کند. پس از ۶ ماهگی، اینکه اولین غذا چه باشد، مهم نیست. بعضی پزشکان کودکان مصرف غذاهای گوشتی چرخ کرده را به دلیل مقادیر زیاد آهن قابل جذب آن ها توصیه می کنند. اگرچه کودکان ماست و پنیر روستایی را هم به خوبی تحمل می کنند و میزان قوام شان آن ها رادر ردیف غذاهای خوب اول قرار می دهد، اما منبع خوبی از نظر دارا بودن آهن نیستند.
هر نوع غذای ساده را باید با قاشق چایخوری آغاز کنید، مانند برنج پخته (کته ی نرم) و میزان آن را کم کم افزایش دهید. وقتی غذای جدید به مدت یک هفته به کودک داده شد، بدون اینکه تاثیر بدی داشته باشد، می توان غذای دیگری به غذای کودک افزود. در آغاز، این غذای جدید ممکن است نوع دیگری از غلات پخته شده (مانند سوپ یا آش له شده) یا سبزی های پخته و پوره شده یا گوشت، میوه و زرده ی تخم مرغ باشد. بهتر است سبزی ها را پیش از میوه ها داد. اگر میوه ها اول داده شوند، کودک مزه ی شیرین را ترجیح خواهد داد و ممکن است در برابرخوردن سبزی ها مقاومت نشان دهد. به طور کلی، هر پله ی تغذیه را روی پله قبلی بسازید و مطمئن شوید که در هر مرحله، تنها یک نوع ماده ی غذایی به کودک می دهید.
رعایت فاصله ی هفت روز میان دادن غذاهای جدید نکته ی مهمی است، زیرا ممکن است بروز نشانه های حساسیت یا عدم تحمل تا یک هفته به تأخیر افتد. این نشانه هاعبارت ا ند از: اسهال، استفراغ، بثورات پوستی و خس خس سینه. اگر یک یا چند مورد از این نشانه ها ظاهر شوند، باید تا چندین هفته از دادن غذای مشکوک یا مشکل ساز خودداری کنید و سپس با مقدار کمتر دوباره شروع کنید. اگر مشکل ادامه یابد، باید با پزشک مشورت کرد. این مسئله مهم است که غذاهای مخلوط را تا وقتی که هرکدام از اجزای تشکیل دهنده ی آن ها جداگانه به کودک داده نشده است، وارد غذای کودک نکنیم، زیرا اگر نشانه ی حساسیت یا عدم تحمل بروز کند، مشکل خواهد بود که غذای حساسیت زا را شناسایی کنیم. توجه داشته باشید که بسیاری از کودکان نشانه های حساسیت غذایی را نشان می دهند، بعضی از غذاها که بیشتربرای شیرخواران حساسیت زا هستند ، عبارت اند از: سفیده ی تخم مرغ، شکلات، مغزها، و شیرگاو . بهتر است در دوران شیرخواری از دادن این غذاها به کودک خودداری کرد. برخی غذاهای فشرده و آماده ی مصرف برای تغذیه ی کودکان شیرخوار در فروشگاه ها موجودند. هنگام خرید از این فروشگاه ها در مورد آن ها تحقیق کنید. انواع ساده ی آن ها، بیشتر از انواع مخلوط که ارزش غذایی کمتری دارند برای کودک مطلوب اند. بیشتر این نوع غذاها نمک ندارند، اما به بعضی دیگر مانند دسرهای میوه مقدار زیادی قند افزوده شده است.
به عنوان جانشین، می توان غذاهای ساده ی روی میز (غذاهای سفره) مثل سبزی ها، میوه ها و گوشت بدون ادویه را در یک ظرف غذای پلاستیکی ارزان قیمت بگذارید و آن هارا مخلوط و آماده کنید. روش دیگر این است که مقدار زیادی از غذا را در یک مخلوط کن به شکل پوره درآورید و آن را در اندازه های قالب یخی فریز کنید و در کیسه های پلاستیکی بگذارید. سپس هنگام مصرف آن ها را آب کنید، گرم کنید و به کودک بدهید.
توجه کافی به پاکیزگی غذا ضروری است. غذاهایی را که در منزل برای کودکان شیرخوار تهیه می شوند، باید پیش از ادویه زدن برای افراد دیگر خانواده، کنار گذاشت. اگر نمک، شکر یا ادویه از غدای شیرخوار حذف شود، او متوجه نمی شود. بهتر است به کودکان شیرخوار انواع مختلف غذاها را داد، به طوری که در پایان یک سالگی بتواند بسیاری از غذاها همچون شیر، گوشت، میوه، سبزی و حبوبات را مصرف کند.
در حدود ۶ ماهگی می توان آب میوه ها را در فنجان های ته پهن و صاف، جرعه جرعه به کودک نوشانید. نوشیدن به کمک فنجان از فساد زودرس دندان ها در شیرخواران پیشگیری می کند. وقتی کودک همیشه از شیشه می نوشد، غذاهای غنی از کربوهیدرات ها دندان ها را شست و شو می دهند و محیط رشد مطلوبی برای باکتری ها فراهم می سازند. باکتری ها روی دندان اسید تولید می کنند که مینای دندان را حل می کند. کودکان شیرخوار هرگز نباید با شیشه ی شیر در بستر بخوابند یا در صندلی با بطری شیر رو به بالا بنشینند. وقتی به بچه ها اجازه ی این کار داده می شود، مایعات وشیر در اطراف دندان ها جمع می شوند و خطر فساد دندان ها را افزایش می دهند. هنگام تغذیه و شیردهی باید بر کودکان نظارت کرد. فقط بالا گرفتن شیشه ی شیر برای مراقبت کافی نیست.
برخی کودکان به شیشه ی شیر هنگام خواب عادت کرده اند و ترک این عادت برای آن ها مشکل است. مراقبانی که مصمم هستند این عادت را در کودک از میان ببرند، یا باید چندین شب گریه ی کودک را تحمل کنند یا به آهستگی او را به کمک پستانک یا گول زنک یا به کمک آب تا یک هفته یا بیشتر نگه دارند تا این مشکل از بین برود.
در کوشش های اولیه برای شروع غذاهای جامد، فقط گذاشتن غذا در دهان کودک مشکل ساز است. فرد مراقب باید این کار را به آهستگی انجام دهد. در آغاز، غذاهای عادی بیشتر به عنوان مکمل تغذیه ی پستانی یا شیرخشک به کار می روند تا جانشین واقعی آن ها. کودکان وقتی گرسنه اند با علامت دادن، این وضعیت را مهارمی کنند. ایجاد مهارت استقلال در تغذیه، یعنی اینکه کودک خودش بدون کمک دیگران غذا بخورد، نیازمند تطابق و هماهنگی است و فقط وقتی پدید می آید که اجازه دهیم او خودش تمرین و تجربه کند. در حدود ۹ تا ۱۰ ماهگی، میل کودک به کشف، تجربه و بازی با غذا همچنان می تواند تغذیه ی او را دچار بی نظمی کند. وقتی شما غذاهای جدید را چندین روز پیاپی به کودک می دهید، این کار به پذیرش آن غذا از سوی کودک کمک می کند.
مراقبان نباید در این مورد سخت بگیرند. آن ها باید این مرحله از تغذیه ی کودک را جزء مراحل تکاملی او به شمار آورند و با وعده ها و اوقات تغذیه ای نامرتب و صمیمی، خاطرات خوشی از غدا خوردن برای کودک به جا بگذارند.
برای آسان تر شدن روند تغذیه با غذاهای جامد، توجه به پیشنهاد های زیر خالی از فایده نیست:
قاشقی به کار ببرید که اندازه ی دهان کودک باشد. قاشق کوچک با دسته ی بلند مناسب است.
کودک را به حالت راحت روی بغل خود قرار دهید، مانند هنگام تغذیه ی پستانی یا دادن شیرخشک، ولی کمی به حالت ایستاده، تا بلع او آسان تر شود. وقتی کودک را در این وضعیت قرار دهیم، در او حالت انتظار برای غذا پدید می آید.
یک تکه ی کوچک و نرم از غذا را در نوک قاشق بگذارید و به ملایمت روی زبان او قرار دهید.
احساس آرامش و برخورد ملایم را به کودک منتقل کنید، چون او برای عادت به غذای جدید نیازمند زمان است.
از کودک انتظار داشته باشید فقط ۲ یا ۳ گاز به غذاهای اولیه بزند. هر مقدار بیشتر از آن، یک موفقیت جدی است.
در پایان یک سالگی، تغذیه ی انگشتی کامل تر می شود، نوشیدن از فنجان بهتر انجام می گیرد و چون کودک دندان های بیشتری در می آورد، جویدن هم راحت تر می شود. از این پس، غذاها در برنامه ی غذایی کودک به غذای متعادل نزدیک می شوند. با وجود این هنوز باید تجربه و آزمایش و موارد غیرقابل پیش بینی را انتظار داشت. یک نمونه ی رایج برای شروع غذاهای جامد از ۶ ماهگی می تواند طبق برنامه ی زیر باشد:
هفته ی اول کمک غذای برنجی (مثل فرنی)
هفته ی دوم پوره ی هویج اضافه کنید
هفته ی سوم سس سیب اضافه کنید
هفته ی چهارم کمک غذای جوی دوسر اضافه کنید
هفته ی پنجم زرده ی تخم مرغ پخته شده اضافه کنید
هفته ی ششم پوره ی مرغ اضافه کنید
هفته ی هفتم پوره ی نخود اضافه کنید
هفته ی هشتم آلو اضافه کنید
چند توصیه ی غذایی برای کودکان شیرخوار:
الف ـ کودکانی که شیر پستانی می خورند:
در صورت امکان به کودکان ۶ ماهه یا بیشتر شیرپستانی بدهید. سپس در صورت کاهش شیر یا قطع آن، شیرخشک بدهید. می توانید شیرپستانی را بدوشید و در یک شیشه ی شیر بریزید و برای مصرف بعدی نگه دارید.
در حدود ۶ ماهگی کمک غذای غنی شده از آهن به کودک بدهید.
درباره ی نیاز به مکمل فلوراید، آهن و ویتامین D برای پیشگیری از کمبودها فکر کنید.
پس از ۶ ماهگی انواع غذاهای اصلی و نرم را به او بدهید تا به یک غذای متنوع برسید.
ب ـ کودکانی که شیرخشک می خورند:
به مدت یک سال به کودک شیرخشک بدهید، که بهتر است نوع غنی شده از آهن آن باشد.
در حدود ۶ ماهگی کمک غذای غنی شده از آهن به او بدهید.
اگر آب محلی فلوراید ندارد، درباره ی نیازکودک به مکمل فلورایدی فکر کنید.
یک نمونه برنامه ی غذایی برای کودک یک ساله :
صبحانه: یک تا دو قاشق پوره + نیم فنجان شیرپرچرب
میان وعده: نصف تخم مرغ پخته ی سفت + نصف برش نان تست با نصف قاشق کره مارگارین + نیم فنجان آب پرتقال.
ناهار: ۳۰ گرم مرغ بریان ریزریز شده + ۱ تا ۲ قاشق برنج با نیم قاشق کره مارگارین + ۱ تا ۲ قاشق نخود پخته + نیم فنجان شیرپرچرب .
میان وعده: ۱۵ گرم پنیر + ۴ بیسکویت کراکر گندم + نیم فنجان شیرپرچرب .
شام: ۳۰ گرم همبرگر خرد شده + ۱ تا ۲ قاشق پوره ی سیب زمینی + نصف قاشق کره مارگارین + ۱ تا ۲ قاشق هویج پخته به صورت باریک (نه حلقه) + نیم فنجان شیرپرچرب.
میان وعده: نصف موز + ۲ کلوچه ی آرد جو (بدون کشمش) + نیم فنجان شیرپرچرب.
ترکیب و درصد انرژی مواد غذایی در این برنامه از این قرار است:
کل انرژی ۱۱۰۰ کیلوکالری
کربوهیدرات ۴۰ درصد
پروتئین ۱۹ درصد
چربی ۴۱ درصد
البته این برنامه غذایی فقط یک آغاز است. کودک یک سااله ممکن است کمتر یا بیشتر از این مقدار لازم داشته باشد. در این موارد، میزان مصرف باید تغییر یابد. شیر را می توانید با فنجان بدهید. اگر کودک هنوز به طور کامل از شیر گرفته نشده است، می توانید مقداری از شیر را با شیشه به او بدهید. آب میوه ها را باید با فنجان به کودک داد.
